Wanneer moeten we beginnen met het begrijpend leesonderwijs?

De afgelopen jaren is er tussen wetenschappers, onderwijsadviseurs en leerkrachten een flinke discussie gevoerd over het ideale begintijdstip van de lessen begrijpend lezen. Traditioneel is groep 4 het moment waarop methoden starten met deze lessen. Toch is het de vraag of dit wel het beste startmoment is. Een optie kan zijn om er pas in groep 5 mee te beginnen.

Wetenschappers krijgen vanuit hun onderzoeken steeds meer grip op de factoren die van invloed zijn op de begrijpend leesprestaties. Drie zaken worden gezien als voorwaardelijk (o.a. Hirsch, 2003; Vernooij, 2006):
1. het vlot (technisch) kunnen lezen;
2. het hebben van een rijke woordenschat;
3. het beschikken over een brede achtergrondkennis.

Als aan deze drie voorwaarden voldaan is, kan het aanleren van begrijpend leesstrategieën zinvol zijn. Als deze voorwaarden niet aanwezig zijn, is het boeken van goede begrijpend leesresultaten lastig. Ten aanzien van het eerste punt, het vlot technisch kunnen lezen, zijn de conclusies het scherpst. Meerdere wetenschappers (o.a. Bryant e.a., 2004; Calvo and Castillo, 1998) komen onafhankelijk van elkaar tot de conclusie dat het aanleren van begrijpend leesstrategieën pas zin heeft op het moment dat kinderen vlot kunnen lezen. De verklaring hiervoor is dat tot dat moment het werkgeheugen helemaal in gebruik is voor het technisch lezen, waardoor ze niet of nauwelijks aan het leesbegrip toekomen.

Deze conclusies hebben geleid tot artikelen (o.a. Stoeldraaijer & Vernooij, 2008) waarin een pleidooi wordt gehouden om geen begrijpend leesonderwijs aan te bieden in groep 4. Met name in deze groep zijn veel kinderen nog bezig om een goed technisch lezer te worden. De leestijd stoppen in het technisch lezen, levert dan meer op dan alvast starten met het begrijpend lezen.

Toch zijn er ook veel scholen die het wel belangrijk vinden om in groep 4 te starten. Daarom kiest Lezen in beeld voor de tussenweg. In groep 4 is er in de tweede helft van het schooljaar een compact instapprogramma van 16 (werkboek)lessen. Deze leggen de verbinding tussen de begrijpend leesaspecten die in groep 3 (bij de methode Veilig leren lezen) aan de orde zijn geweest en het programma dat in groep 5 (met Lezen in beeld) gaat volgen. In principe is dit instapprogramma bedoeld voor alle leerlingen, maar er kan een uitzondering gemaakt worden voor de echte zwakke technisch lezers. Bij hen kan het een goede keuze zijn om alle beschikbare leestijd (inclusief de tijd voor begrijpend lezen) te besteden aan het vlot technisch leren lezen. Zij krijgen dan geen begrijpend lezen in groep 4. In groep 5 kunnen zij gewoon met het normale programma mee gaan doen omdat de leerstofopbouw concentrisch van aard is. Dat wil zeggen dat alle in groep 4 aangeboden leerstofonderdelen in groep 5 en verder weer terugkomen en voldoende herhaald worden.

Een aantal scholen beleeft het feit dat er al in groep 4 lovs-toetsen begrijpend lezen van het Cito zijn als een stok achter de deur om ook in deze groep een methode te gebruiken. Dit is een begrijpelijk argument. Toch is het wel goed om begrijpend leesmethoden niet voor wondermiddelen te houden. Begrijpend lezen blijft een vaardigheid die dicht tegen de algemene intelligentie aan ligt. Intelligentie kun je, zoals het Cito een beetje doet in de genoemde toetsen, makkelijker meten dan via lessen vergroten. Methoden kunnen het begrijpend leesonderwijs wel verbeteren, maar niet van ieder kind een exellente begrijpend lezer maken. In tegenstelling tot het aanvankelijk lezen is begrijpend lezen namelijk alles behalve intelligentieloos.

We weten uit betrouwbaar onderzoek dat het effect van begrijpend leesmethoden pas meetbaar wordt als kinderen in ieder geval vlot kunnen lezen. Voor veel kinderen is groep 4 wat dat betreft een overgangsgroep. Lezen in beeld kiest er bewust voor om in de tweede helft van groep 4 te starten met begrijpend lezen. Met daarbij wel de mogelijkheid om het voor individuele gevallen op basis van duidelijke argumenten zelfs pas in het begin van groep 5 te doen.

Wilt u meer weten over begrijpend lezen in groep 4? klik dan door de onderstaande presentatie.

Begrijpend Lezen In Groep 4

Jos Cöp